پرستش اناهیتا مادرخدای ایرانی سنتی کهن بین اقوام
اناهیتا در منابع دوره ساسانیان
حرمت پرستش ناهید در قدیمترین سنّت خود همچنان تا دوره ساسانیان پا برجا بوده است . کتیبههای عهد ساسانی نیز نشانگر مقام ارجمند ایزدبانو آناهیتا در دوران ساسانی است . در کتیبه نقش رستم ، نزدیک تخت جمشید " نرسی " ، شاه ساسانی حلقه سلطنت را از ناهید دریافت میکند .
در کتیبه طاق بستان در کرمانشاه نقش ناهید برروی یکی از سرستونها دیده میشود و در کتیبهای دیگر در همانجا ، نقش ناهید در کنار خسرو دوم و اهورامزدا به چشم میخورد .
از ناهید در کتیبههای پهلوی در کعبه زرتشت و سر مشهد که به سه زبان پارتی ( پهلوی اشکانی ) ، فارسی میانه و یونانی است ، و متعلق به موبد مشهور عهد ساسانی « کرتیر » که در زمان سلطنت شش پادشاه (اردشیر تا نرسه ) میزیسته است ، آثاری به جای مانده است .
در کتیبه ای دیگر در کعبه زرتشت که یک زبانه( به خط پهلوی کتیبهای ) و دارای نوزده سطر است ، کرتیر ابتدا خود را معرفی میکند ، سپس عناوینش را برمیشمارد و سرانجام از مبارزات خود با ادیان دیگر سخن میگوید . در سطر هشت کتیبه چنین آمده است : « و بهرام شاه شاهان ، پسر بهرام که در قلمرو حکومتی ، مردی نیکوکار بود ، در کشور پادشاه شد و به خاطر عشق به اورمزد و ایزدان و روان خود ، مرا مرتبتی والا بخشید ... و مرا در کشور موبد و قاضی و آئین بُد ( رئیس تشریفات مذهبی ) ... آتشکده آناهید اردشیر و آتشکده آناهید بانوگ در استخر کرد و به من لقب کرتیر بُخت روان ( نجات دهنده روان ) داد . »
اناهیتا در منابع دین زردشت
در دوره ساسانیان ( 224 تا 462 میلادی ) دین رسمی ایران زرتشتی بود و پارس ، مهد تمدن آن سلسله ، پاسدار آئین ناهید بود . در این دوران یکی از مهمترین معابد ناهید در استخر قرار داشت که حتی اردشیر (بابکان) ، پسر بابک نیز مدتها نگاهبان آن بود . شاهان ساسانی در آغاز نسبت به سایر مذاهب گذشت بسیار نشان میدادند . بهعنوان نمونه میتوان در اینجا از مانی یاد کرد که در زمان شاپور آزادانه به تبلیغ دین خود میپرداخت و کتاب خود « شاپورگان » را به شاپور هدیه کرد .
در این دوران اناهیتا مانند میترا موفق میشود به حریم یاوران اهورامزدا راه یابد . آبان یشت احتمالا بوسیله یک یا چند تن از پیروان آئین ناهیدی سروده شده و منظور از سرایش آن پذیرفته شدن آئین ستایش آناهیتا در باورهای زرتشتیان بوده است . اناهیتا در سیر طولانی تحول خود علاوه برآنکه برایزد بانوان و مادر خدایان کشورهای مجاور تأثیر نهاده ، خود نیز برخی از خصوصیات آنان را کسب کرده است .